حفاظت پیشگیرانه در محوطه های باستان شناسی خشتی (مطالعه موردی سنجش پایداری ملات و خشت های بکار برده شده در محوطه قلعه باستانی زیویه جهت ارائه راهکارهای حفاظتی)

چکیده قلعه تاریخی زیویه که مربوط به دوره مان نایی ها می باشد، در سال 1325 ه.ش کشف شد و پس از آن چند دوره حفاری در قلعه صورت گرفت. این قلعه دارای ساختاری خشتی می باشد که متشکل از خشت های خام در سه رنگ نخودی، قرمز و خاکستری بوده و اندودها و ملاتی سفید رنگ دارد. بخش زیادی از کالبد خشتی این بنا هر ساله دچار تخریب و فرسودگی می شود و این مسئله یکی از نگرانی های پیش روی حفاظت گران این بنای تاریخی است. اهداف تعیین شده برای این پژوهش شامل شناسایی آسیب های فعال کالبدی و محیطی بر اساس فن شناسی مصالح اصلی و دست یابی به ایده و ساختار حفاظتی متناسب و سازگار با ویژگی-های کالبدی و محیطی قلعه است. نزولات جوی نظیر برف، باران، تگرگ و رطوبت ناشی از آنها و سرمای شدید، اصلی ترین عامل آسیب رسان به ساختار خشتی این قلعه می باشد. برای متوقف کردن روند آسیب رسانی این عوامل، فرض شد که ساخت مصالح حفاظتی بر پایه مواد سنتی شامل خشت، ملات و اندود مقاوم در برابر رطوبت و سازگار با عوامل محیطی منطقه و نیز هماهنگ با کالبد بنا از نظر ساختاری و بصری بتواند مناسب باشد. پس از مطالعات آزمایشگاهی بر روی مصالح اصیل قلعه و آسیب شناسی کلی بنا و با توجه به نتایج حاصل از این مطالعات، ساخت مصالح حفاظتی در دستور کار قرار گرفت. از آنجا که آهک عنصر اصلی تشکیل دهنده ملات و اندودهای اصیل قلعه می باشد، به عنوان یکی از مواد افزودنی و تثبیت کننده خاک نیز انتخاب شد که نتایج نشان داد مصالحی (خشت، ملات و اندود حفاظتی) که در ترکیب آنها 2 درصد آهک بکار رفته است، مقاومت بالایی در برابر رطوبت دارند.